Skupieński Franciszek Ksawery, pseud. Pumski (1888–1962), botanik, profesor Uniw. Stefana Batorego w Wilnie i Uniw. Łódz., rektor Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Łodzi. Ur. 21 XI w Tumie koło Łęczycy, był synem Michała, rolnika, i Marianny z Culickich.
S. uczył się od r. 1900 w szkole miejskiej w Łęczycy. W r. szk. 1904/5 był członkiem komitetu strajku szkolnego na okręg łęczycki i prowadził akcję oświatowo-niepodległościową wśród ludności wiejskiej okolic Łęczycy. Poszukiwany przez policję rosyjską, schronił się u rodziny w okolicach Łodzi. Następnie ucząc się w Polskiej Szkole Handlowej w Zgierzu (1906–7) i Polskiej Szkole Handlowej w Pabianicach (1907–9), organizował komplety nielegalnej nauki historii polskiej. Ostatecznie maturę zdał w Kolegium Humanistycznym Tow. Kursów Naukowych w Warszawie w r. 1911. T.r. wyjechał na studia do Paryża, gdzie w r. 1912 w Instytucie Katolickim zdał maturę francuską konieczną do podjęcia tam studiów. Studiował na wydz. matematyczno-przyrodniczym Sorbony i uzyskał w r. 1916 licencjat nauk przyrodniczych. W czasie studiów należał do drużyn strzeleckich. W l. 1916–18 u prof. L. Matruchot pisał pracę doktorską o śluzowcach i opublikował w naukowych czasopismach francuskich kilka artykułów z tej dziedziny, m. in. Sur la sexualité chez les champignons Myxomycètes („Comptes Rendus de l’Académie des Sciences”, 1918).
W r. 1918 podczas formowania Armii Polskiej organizowanej przez gen. Józefa Hallera we Francji S. działał w komitecie oświatowo-propagandowym i w grudniu t.r. jako ochotnik przydzielony został do 5. kompanii 5. p. szkolnego. Od stycznia do marca 1919 przebywał w szkole żołnierskiej, następnie oficerskiej (do kwietnia) w Quintin. Wraz z armią Hallera powrócił w kwietniu t.r. do Polski i jako tłumacz wziął udział w przygotowaniu kursów prowadzonych przez wyższych oficerów francuskich dla oficerów polskich w Rembertowie, opracował m. in. tłumaczenie terminów topograficznych z języka francuskiego na polski. Od września 1919 przebywał we Francji jako pracownik wydz. sanitarnego Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu. Równocześnie ukończył rozprawę doktorską Recherches sur cycle évolutiv de certains Myxomycètes (Paris 1920), na podstawie której w czerwcu 1920 otrzymał na Sorbonie doktorat nauk przyrodniczych z najwyższym odznaczeniem. W lecie 1920, w okresie ofensywy sowieckiej, brał udział z ramienia Misji w ekspedycji materiałów wojskowych do Polski.
Po zdemobilizowaniu, w grudniu 1920, S. odrzucił propozycję pracy w Instytucie Pasteura w Paryżu; wrócił do Warszawy, gdzie został starszym asystentem przy katedrze botaniki ogólnej Uniw. Warsz., a od jesieni 1923 objął ćwiczenia z botaniki ogólnej na studium weterynaryjnym przy Wydz. Lekarskim. Równocześnie na Politechn. Warsz. był wykładowcą botaniki i mikrobiologii (od r. 1922) oraz kierownikiem Zakładu Botaniki na Wydz. Inżynierii Wodnej (od r. 1924). We wrześniu 1929 habilitował się na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Warsz., na podstawie pracy Badania bio-cytologiczne nad Didymium difforme, cz. 1 (,,Acta Societatis Botanicorum Poloniae” T. 5: 1928 z. 3) wyróżnionej pierwszą nagrodą na konkursie Zgromadzenia Asystentów Wyższych Szkół Rzeczypospolitej. W r. 1932 był współzałożycielem prywatnej firmy «Fungus», specjalizującej się w konserwacji drewna użytkowego. Redagował „Biuletyn Naukowy Laboratorium Mykologiczno-Chemicznego «Fungus»”, którego jedyny numer ukazał się w r. 1939. W marcu 1936 zorganizował w Politechn. Warsz. kurs ochrony drewna przed grzybami i owadami. Od sierpnia 1937 do wybuchu wojny w r. 1939 jako profesor nadzwycz. Uniw. Wil. objął katedrę systematyki i geografii roślin na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym; był też kierownikiem uniwersyteckiego Ogrodu Botanicznego oraz w r. 1938/9 prowadził wykłady i ćwiczenia z botaniki systematycznej, fitopatologii i fizjologii roślin na Wydz. Rolniczym. W l. 1937–9 wykładał też botanikę na Wydz. Weterynaryjnym Uniw. Warsz.
We wrześniu 1939 S. brał udział w organizowaniu szpitali wojskowych w Warszawie; podczas okupacji niemieckiej prowadził wykłady i ćwiczenia na tajnych kompletach Uniw. Warsz. i Uniw. Ziem Zachodnich w Warszawie. W kwietniu 1945 został profesorem zwycz. i objął katedrę anatomii i cytologii roślin Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego Uniw. Łódz., a także we wrześniu t.r. organizował Wyższą Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego w Łodzi; został jej pierwszym rektorem (do r. 1949). Uczelnię tę w r. 1950 przeniesiono do Olsztyna. W l. 1947–9 dojeżdżał S. też do Warszawy, gdzie wykładał na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Warsz. Na przełomie l. 1949 i 1950 był przez kilka miesięcy więziony na skutek fałszywych zarzutów. Następnie wznowił wykłady z anatomii, cytologii i systematyki roślin na Uniw. Łódz. i kierował Katedrą aż do przejścia na emeryturę w r. 1960.
Główną dziedziną zainteresowań naukowych S-ego były badania śluzowców Myxomycètes. Wyświetlił wiele szczegółów pierwszorzędnego znaczenia, dotyczących przede wszystkim rozwoju i zapładniania tych organizmów. Opracował podział śluzowców, oparty na ich właściwościach ekologicznych. Wyodrębnił niektóre nowe gatunki, także sporządził spis śluzowców, występujących w Polsce i w okolicach Fontainebleau we Francji. Wyniki jego badań weszły do podręczników zachodnioeuropejskich i rosyjskich systematyki i historii rozwoju roślin. Opublikował z tej dziedziny m. in. Z biologii śluzowców („Kosmos” T. 47: 1922 i odb.), Contribution à l’étude des Myxomycètes en Pologne (,.Bulletin de la Société Mycologique en France” [Paris] T. 42: 1926), Sur le cycle évolutif chez une espèce de Myxomycètes endospores, Didymium difforme (Duby) („Comptes Rendus de l’Académie des Sciences” 1927), Sur la coloration vitale de Didymium migripes (Fr.) („Acta Societatis Botanicorum Poloniae” T. 7: 1930) oraz Sur l’existence de races physiologiques chez les Myxomycètes („Annales de Protistologie” T. 4: 1934), Influence de la levure Saccharomyces corovisiae sur le développement des Myxomycètes (,,Bulletin de la Société des Sciences et des Lettres de Łódź” T. 3: 1952 i odb.). Drugim przedmiotem badań S-ego były czynniki mikrobiologiczne niszczące drewno użytkowe. Opracował skład kilku środków ochrony drewna, opartych na fluorokrzemianie cynku, dwunitrofenolu, olejach węglowych i in. Opublikował z tej dziedziny m. in. Album ważniejszych grzybów, spotykanych na podkładach kolejowych (W. 1934) i Action antagoniste de Pénicillium sp. sur le développement de certains champignons, destructeurs du bois („Bulletin de la Société des Sciences et des Lettres de Łódź” T. 4: 1953 i odb.). Pod jego redakcją ukazał się tom „Grzyby domowe i inne szkodniki budulca oraz metody i środki walki” (W. 1937), w którym opublikował artykuł Czynniki mikrobiologiczne niszczące drewno użytkowe (także jako odb., W. 1937). Był też autorem dwu podręczników: Podstawy botaniki ogólnej (Ł. 1950–2 Cz. 1–3) oraz Botanika ogólna (Ł. 1951).
S. był członkiem korespondentem (1933) i zwyczajnym (1946) Tow. Naukowego Warszawskiego, prezesem oddziału łódzkiego Polskiego Tow. Botanicznego, członkiem Łódzkiego Tow. Naukowego, Polskiego Tow. Przyrodników im. M. Kopernika we Lwowie oraz towarzystw francuskich: Société Mycologique de France i Société Botanique de France. Zmarł 26 VI 1962 w Łodzi i pochowany został na cmentarzu przy ul. Ogrodowej. Odznaczony był Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznaką Miecze Hallerowskie i Medalem 10-lecia PRL.
W małżeństwie zawartym w r. 1922 z Zuzanną Doucet miał S. syna Roberta (ur. 1925), lekarza, zamieszkałego od r. 1985 w Szwajcarii.
Biogramy uczonych pol. Cz. 2: Nauki biologiczne; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. biologów; Politechnika Warszawska. Plan wykładów i stan osobowy w r. akad. 1922/3, W. 1922 s. 10, 37; toż w l. 1923–37; Rocznik Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Skład Uniwersytetu, 1937/8, 1938/9; Uniwersytet Łódzki. Skład osobowy i spis wykładów na r. akad. 1946/7, Ł. 1947 s. 12, 42, 68; toż za l. 1947/8–1959/60; Uniwersytet Warszawski. Skład uniwersytetu i spis wykładów w semestrze zimowym 1923/4, W. 1923 s. 34; toż w l. 1924–39, 1947–50; – Bałtruszajtys G., Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w l. 1945–1961, „Roczniki Uniw. Warsz.” 1962; Dwudziestopięciolecie Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie 1950–1975, Olsztyn 1975 I 16; Franciszek Ksawery Skupieński, „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” 1934 s. 96–7 (częściowa bibliogr.); Konarski S., Szkolnictwo wyższe, w: Walka o oświatę, naukę i kulturę w latach okupacji 1939–1944, W. 1967 s. 315; Kowalenko W., Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich. Uniwersytet Poznański 1940–1945, P. 1961 s. 53; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; Mowszowicz J., Franciszek Ksawery Skupieński 1888–1962, „Życie Szkoły Wyższej” 1962 nr 9 s. 95–7; tenże, Wkład botaników wileńskich w organizację łódzkich wyższych uczelni, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.”, S. B, 1968 z. 14 s. 227–36, 238, 242; Politechnika Warszawska 1915–1925, W. 1925; Ważny J., Pamięci prof. dr hab. Franciszka Ksawerego Skupieńskiego (w dwudziestolecie śmierci), „Sylwan” 1984 nr 2 s. 68–70 (częściowa bibliogr., fot.,); Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – Dziennik Urzędowy Min. WRiOP 1929 nr 11 s. 473, 1930 nr 3 s. 87–8; Sprawozdanie z czynności i posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Ł. 1946 s. 44–5 (częściowa bibliogr.), 1957–62 s. 419–21 (wspomnienie pośmiertne J. Mowszowicza, częściowa bibliogr.); – Nekrologi z r. 1962: „Dzien. Łódz.” nr 153, 154, „Tryb. Ludu” nr 178, „Tyg. Powsz.” nr 28; – AAN: Akta personalne Min. WRiOP, nr 5685; CAW: sygn. AP 20022, KN – odrz. 21 VI 1938; Parafia M.B. Królowej i św. Aleksandra w Tumie koło Łęczycy: Akt ur. nr 71/1888.
Stanisław Konarski